اثر تلسکوپی چیست؟

اثر تلسکوپی یک خطای شناختی است که در آن افراد در قضاوت در مورد زمان وقوع رویدادهای گذشته دچار اشتباه می‌شوند. این خطا به دو صورت بروز می‌کند:

• تلسکوپ عقب‌گرد: رویدادهای اخیر را دورتر از آنچه هستند می‌بینیم. مثلاً ممکن است فکر کنیم که یک اتفاق چند هفته پیش افتاده، در حالی که فقط چند روز پیش رخ داده است.
• تلسکوپ جلوگرد: رویدادهای دور را نزدیک‌تر از آنچه هستند می‌بینیم. مثلاً ممکن است تصور کنیم که یک رویداد چند ماه پیش اتفاق افتاده، در حالی که چند سال پیش رخ داده است.

این پدیده زمانی اتفاق می‌افتد که ما در مورد زمان وقوع رویدادهای گذشته حدس و گمان می‌زنیم. عوامل مختلفی مانند اهمیت رویداد، تعداد رویدادهای مشابه در حافظه و فاصله زمانی بین رویدادها می‌توانند بر اثر تلسکوپی تأثیر بگذارند.

به طور خلاصه، اثر تلسکوپی نشان می‌دهد که حافظه ما همیشه دقیق نیست و گاهی اوقات در مورد زمان وقوع رویدادها دچار اشتباه می‌شود.

جایی که اثر تلسکوپی رخ می‌دهد

اثر تلسکوپی در زندگی روزمره ما بسیار رایج است و اغلب نحوه درک ما از گذر زمان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

نمونه‌های رایج عبارتند از:

• رویدادهای مهم: رویدادهای مهم تاریخی مانند ۱۱ سپتامبر اغلب به نظر می‌رسد که مدت زیادی از آن‌ها نگذشته است. تاثیر عاطفی و پوشش مداوم رسانه‌ای می‌تواند به این درک کمک کند.
• مراحل مهم زندگی: رویدادهایی مانند فارغ‌التحصیلی، ازدواج یا تولد فرزند ممکن است احساس شود که اخیرا اتفاق افتاده‌اند، به خصوص اگر تغییرات مهمی در زندگی ایجاد کرده باشند.
• فعالیت‌های روزمره: فعالیت‌های تکراری مانند خرید مواد غذایی یا رفت‌وآمد می‌تواند مرزهای زمانی را محو کند و تعیین دقیق زمان وقوع موارد خاص را دشوار کند.

لازم به ذکر است که اگرچه تلسکوپ جلوگرد (درک رویدادهای گذشته به عنوان جدیدتر) رایج‌تر است، اما تلسکوپ عقب‌گرد (درک رویدادهای اخیر به عنوان دورتر) نیز می‌تواند رخ دهد.

در نهایت، اثر تلسکوپی نشان‌دهنده ماهیت ذهنی درک زمان ما و نحوه تاثیرگذاری خاطرات ما بر درک ما از گذشته است.

اثرات فردی اثر تلسکوپی

اگرچه این فراموشی‌های حافظه به نظر بی‌ضرر می‌آیند، اما پیامدهای اثر تلسکوپی می‌تواند قابل توجه باشد.

• پیامدهای مالی: اشتباه در یادآوری زمان وقوع رویدادها می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری‌های مالی اشتباه شود. برای مثال، اشتباه در یادآوری زمان عملکرد یک سهام می‌تواند منجر به خرید یا فروش در زمان اشتباه شود.
• روابط شخصی: اشتباه در یادآوری تجربیات مشترک می‌تواند روابط را تحت تاثیر قرار دهد. اگر شما یک رویداد مهم را متفاوت از یک دوست یا شریک زندگی به یاد بیاورید، می‌تواند منجر به سوء تفاهم و درگیری شود.
• امور قانونی: در امور قانونی، جدول زمانی دقیق بسیار مهم است. شهادت شهود می‌تواند تحت تاثیر اثر تلسکوپی قرار گیرد و منجر به محکومیت یا تبرئه نادرست شود.

اثرات سیستمیک اثر تلسکوپی

اثر تلسکوپی پیامدهای گسترده‌تری فراتر از تجربیات فردی دارد.

• تحقیقات بازار: بسیاری از نظرسنجی‌هایی که برای اتخاذ تصمیمات کلیدی در تجارت، سیاست و علم استفاده می‌شوند، به داده‌های نظرسنجی متکی هستند که اغلب از پاسخ‌دهندگان می‌پرسند: "در شش ماه گذشته، چند بار ...؟" در سناریویی که تعدادی از پاسخ‌دهندگان در یادآوری‌های خود به اثر تلسکوپی تسلیم شدند، سازمان‌ها ممکن است تصمیم‌گیری یا پیش‌بینی بر اساس داده‌های نادرست انجام دهند.
• پیش‌بینی اقتصادی: مدل‌های اقتصادی به داده‌های تاریخی متکی هستند. اگر این داده‌ها توسط اثر تلسکوپی تحریف شوند، پیش‌بینی‌های اقتصادی می‌تواند نادرست باشد و پیامدهایی برای سیاست‌گذاران و سرمایه‌گذاران داشته باشد.
• سیاست‌های عمومی: تصمیمات سیاست‌گذاری اغلب بر اساس نظرسنجی‌ها و داده‌های آماری اتخاذ می‌شود. اگر این داده‌ها توسط اثر تلسکوپی به خطر بیفتند، می‌تواند منجر به سیاست‌های ناکارآمد یا ضد تولید شود.

در اصل، اثر تلسکوپی صرفاً یک ویژگی بی‌ضرر حافظه نیست؛ بلکه می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای افراد، مشاغل و کل جامعه داشته باشد.

چرا این اتفاق می‌افتد؟

یکی از نظریه‌ها در مورد اثر تلسکوپی، اصل دسترسی است که در آن ادراک زمان در مورد برخی رویدادها به میزان دسترسی اطلاعات برای آن رویداد بستگی دارد. هرچه اطلاعات بیشتر و به راحتی در حافظه کوتاه‌مدت در دسترس باشد، به نظر می‌رسد که رویداد جدیدتر است. برای مثال، ۱۱ سپتامبر برای بسیاری از مردم یک خاطره بسیار برجسته است، زیرا آن‌ها اغلب می‌توانند به وضوح به یاد بیاورند که در آن زمان چه کار می‌کردند و چه احساسی داشتند. این سطح از دسترسی با ایجاد احساس این‌که رویداد نسبتاً جدید است، منجر به تلسکوپ جلوگرد می‌شود. از سوی دیگر، پس از یک آخر هفته پر حادثه، ممکن است در روز دوشنبه بگوییم که جمعه "انگار خیلی وقت پیش بوده است"، با چنین تلسکوپ عقب‌گردی ناشی از یک حافظه کوتاه‌مدت شلوغ‌تر که همه چیزهایی که در آخر هفته اتفاق افتاده است، یادآوری جمعه را محو می‌کند و دسترسی به آن را کاهش می‌دهد.

با توجه به اینکه تلسکوپ جلوگرد شکل غالب تلسکوپ است، اصل دسترسی به نظر می‌رسد توضیح منطقی باشد و با خطاهای شناختی دیگر مانند هورستیک در دسترس بودن موازی است، جایی که اطلاعاتی که به راحتی در حافظه در دسترس است و بنابراین برجسته‌تر است، بر درک ما از آن اطلاعات تأثیر می‌گذارد.

با این حال، مهم است که به خاطر داشته باشیم که اجماع کمی در مورد مکانیسم‌های پشت اثر تلسکوپی وجود دارد و برخی پیشنهاد می‌کنند که این سوگیری لزوماً به دلیل یک خطای شناختی اساسی مانند اصل دسترسی نیست، بلکه به دلیل ترکیبی از عوامل است.

چرا این مهم است

تصمیم‌گیری‌هایی که دانستن زمان سپری شده در آن‌ها عامل کلیدی است، می‌توانند تحت تاثیر سوگیری اثر تلسکوپی قرار بگیرند. کاهش وابستگی به ارزیابی‌های نادرست زمان، تصمیم‌گیری را تقویت کرده و وضوح بیشتری به موضوع مورد نظر می‌افزاید. علاوه بر این، در حالی که اثر تلسکوپی خطرات بالقوه ما را هنگام یادآوری زمان وقوع رویدادها برجسته می‌کند، همچنین یک عنصر حیاتی برای در نظر گرفتن در جمع‌آوری داده‌هایی است که به پاسخ‌های خودگزارش مبتنی بر درک زمان وابسته است.

چگونه از آن جلوگیری کنیم

هنگام پیش‌بینی آینده بر اساس رویدادهای گذشته، مهم است که واقعاً به اعداد نگاه کنیم. به عنوان مثال، اگر یک مدیر تحقیق و توسعه معتقد است که تیم آن‌ها باید ویژگی‌های جدیدی را برای مطابقت با رقیبی که "اخیراً ویژگی‌های جدید زیادی راه‌اندازی کرده است" بررسی کند، مراجعه به داده‌ها در مورد زمان دقیق راه‌اندازی این ویژگی‌ها و تصمیم‌گیری بر اساس اطلاعات ملموس به جای شهود مفید خواهد بود.

به عنوان یک محقق بازار، هنگام طراحی یک نظرسنجی که سعی در بررسی یادآوری یک خرید توسط پاسخ‌دهنده دارد، ممکن است ارزش آن را داشته باشد که پیشنهاد دهید برای افزایش احتمال دریافت داده‌های دقیق از پاسخ‌دهنده به ایمیل یا صورت‌حساب کارت اعتباری خود مراجعه کند. خوشبختانه، به دلیل فناوری مدرن، اکثر مردم این اطلاعات را در نوک انگشتان خود دارند.

چگونه همه چیز شروع شد

ریشه‌های اثر تلسکوپی به قرن نوزدهم بازمی‌گردد.

• کار پیشگامانه کارل فون فیروردت: در سال 1868، فیزیولوژیست آلمانی، کارل فون فیروردت، کتابی با عنوان "درک زمان از طریق آزمایش‌ها" منتشر کرد که در آن به گزارش تعدادی از آزمایش‌ها در مورد روانشناسی درک زمان پرداخت. از این اثر علمی قرن نوزدهم، قانون فیروردت پدیدار شد: مردم تمایل دارند طول فاصله‌های زمانی طولانی را دست کم بگیرند، در حالی که طول فاصله‌های زمانی کوتاه را بیش از حد تخمین می‌زنند.
• تولد اثر تلسکوپی: در حالی که قانون فیروردت در جامعه علمی مورد بررسی قرار گرفت، تا سال 1964، تقریباً یک قرن پس از کتاب پیشگامانه فیروردت، ایده اصلی به چیزی که اکنون آن را اثر تلسکوپی می‌نامیم، منشعب شد، به دنبال مقاله‌ای از جان نتر و جوزف واکسبورگ با عنوان "مطالعه خطاهای پاسخ در داده‌های هزینه از مصاحبه‌های خانوار".

کار نتر و واکسبورگ که در مجله انجمن آماری آمریکا منتشر شد، اثر تلسکوپی را به ویژه در زمینه‌های بازاریابی و تحقیقات بهداشت عمومی به چشم‌انداز کشاند. این رشته‌ها به شدت به داده‌های خودگزارش شده متکی هستند و اثر تلسکوپی را به یک ملاحظه‌ی مهم در تجزیه و تحلیل داده‌ها و تفسیر تبدیل می‌کنند.

لازم به ذکر است که اگرچه قانون فیروردت و اثر تلسکوپی مرتبط هستند، اما یکسان نیستند. قانون فیروردت بر درک کلی زمان تمرکز دارد، در حالی که اثر تلسکوپی به طور خاص به خطاهای یادآوری رویدادهای گذشته مربوط می‌شود.

مثال 1 - چقدر است سیگار می‌کشید؟

تحقیقات گسترده‌ای در زمینه تلسکوپ وجود دارد که اثری را در سن شروع استفاده از مواد تفریحی مانند مواد مخدر و الکل بررسی می‌کند. به عنوان مثال، یک مطالعه اثر تلسکوپ جلوگرد را در بین مصرف‌کنندگان سیگار، الکل و ماری جوانا یافت. مجموعه داده‌های طولی که در طول 8 سال در "موج‌ها" جمع‌آوری شد، تنها در یک سوم از مصرف‌کنندگان ماری‌جوانا گزارش‌دهی مداوم در مورد سن شروع را یافت، با ثبات کمتر در بین مصرف‌کنندگان الکل و سیگار.

محققان چنین مطالعاتی استدلال می‌کنند که نتایج برای تصمیم‌گیرندگان در حوزه بهداشت عمومی مهم است، زیرا تلاش‌ها برای هدف قرار دادن جمعیت‌های جوان خاص به منظور بهینه‌سازی اقدامات پیشگیرانه اغلب از داده‌های خودگزارش در مورد استفاده و سن شروع، در میان عوامل دیگر، شروع می‌شود.

مثال 2 - "انگار همین دیروز بود"

این عبارت را در موقعیت‌های مختلفی می‌شنویم: زمانی که کسی از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شود و به روز اول کلاس فکر می‌کند؛ در سالگرد ازدواج و زوجی روز عروسی خود را به یاد می‌آورند؛ در یک رویداد مهم برای یک کودک و والدینی که به دوران نوزادی او فکر می‌کنند.

این لحظات یادآوری منحصر به فرد هستند زیرا ما می‌دانیم که چقدر زمان گذشته است، اما هنوز هم می‌گوئیم که انگار آن زمان کوتاه‌تر از آنچه هست بوده است. همانطور که اصل دسترسی نشان می‌دهد، بسیاری از این لحظات "انگار همین دیروز بود" مربوط به خاطرات بسیار برجسته‌ای است که باعث ایجاد یک اثر تلسکوپ جلوگرد می‌شود، زیرا این لحظات در حافظه در دسترس‌تر هستند.